Modern Zamanlar' da Şarlo boş sokaklarda gezinmekte ve gözleri kapanmış fabrikaları izlemektedir. Bir iş bulmalıdır. Kameralı Adam' da ana karakter' den bahsedemeyiz. Bir kurgu film midir, belgesel midir bunları tartışabiliriz. Fakat Kameralı Adam' ın yaşayan karakterleri boş sokakları doldurur ve işyerlerine yol alırlar. Şarlo iş bulur ancak bulduğu işte ( yani sadece vidaları sıkma işinde ) “başarılı” olamaz ve bir sonraki sekansta onu akıl hastahanesinden çıkarken buluruz. Kameralı Adam'ın sigara paketçisi kızı gülümsemektedir. Şarlo' nun barınacak ev bulması gerekir, kendi eğlencesini gayri meşru yollarla yaratır, Kameralı adamın insanları kendilerine tahsis edilmiş plajlarda eğlenirler.
Farklı tekniklerle Chaplin ve Vertov yaşadıkları topluma ayna olmuşlardır. Ancak ayrı dünyaların (veya farklı kutupların diyelim) insanları olma durumu iki çağdaşın ayrım noktalarıdır.
Chaplin'in Amerika' sı 1929 büyük buhranıyla sarsılmakta Vertov' un Sovyetler' i sosyalist dönüşümün sancılarını yaşamaktadır. Yani biri yıkım biri inşa dönemi sanatçısıdır. Çağdaşlıkları iki kutupta ezilmiştir.
Bu kısa karşılaştırmalı bölümü biraz başkalaştırıralım ve tartışmamızı biraz daha derinleştirelim.
Sinemanın Kitapsız Peygamberi Chaplin
Bilindiği gibi Chaplin pandomimle başladı. Pandomim sanatıyla, yükselen sinema içinde yerini aldı denebilir. Öncelikle düşme kalkma parodileri ile sinemada var olurken zamanla filmleri içerik kazanmaya başladı ve farklı bir mizah anlayışı yerleştirdi. Fakat pandomim' in olumlu etkisi Şarlo karakteri var oldukça hatta Şarlo' dan sonra da Chaplinleydi. Dünya' da olup bitenlere filmleriyle hızlı yanıtlar verdi. Büyük Diktatör' le yükselen Nazizm' e sözünü söylerken Modern Zamanlar' la
1929 buhranı' na ve Fordizm' e eleştirisini getirdi. Belki de sadece gördüğünü anlattı. Ancak gerçekler devrimcidir sözünden hareketle olsa gerek hayatı boyunca, reddetse de komünist suçlamasından kurtulamadı.
Modern Zamanlar
Bu sessiz film 1936' da yapıldığında 10 yıldan beri sinemada ses kullanılıyordu. Chaplin sesi tercih etmedi.
Filmin ana karakteri iş arayan, bazen bulan, işinden kovulan, kendini bir anda hapishanede komünist lider olarak bulan, akıl hastahanesine de düşen sakar ve saf Şarlo.
En uzun erimli işinde ne ürettiklerini anlayamadığımız ve belki de işçilerin de farkında olmadıkları metayı üreten fabrika' da işçidir şarlo. İşi banttan hızla ilerleyen vidaları sıkmaktan ibarettir. Karmaşa durumlarında ortaya çıktığı üzere ne ustabaşı ne de fabrika sahibidir sözü geçen. Sözü geçen “bant”tır ve işçiler onun ekleridir sadece. Vida sıkma işinin Şarlo' nun bünyesindeki etkisi pek olumlu olmaz. Artık etrafını sadece sıkılması gereken vidalardan ibaret görmektedir. Dolayısıyla yolu akıl hastahanesine düşer. Orada 'ıslah' edilir ve tekrar sokaklara çıkar. Ve hikaye hızla devam eder.
Dziga Vertov
Kanımca yaratıcılığın sınırları ne kadar yeniyi aradığınız gerçeği üzerinden şekillenir. Günümüzün kabızlığının tam zıttıdır 20. yy' ın ilk dönemi. Sovyet coğrafyasında ise bahsettiğimiz inşa sürecinin sinerjisi her alana yansıdığı söylenebilir. Vertov da bu alanın ürünlerindendir kuşkusuz.
Film şeritleriyle uğraşırken tesadüfen, şeritleri karışık montajlayınca ortaya yeni bir şeyin çıktığını buldu. Zamanla demlendi ve Sine-Göz olarak bilinen şekilde kuramlaştı.
Onun hikayesinde kurgu yoktu. Bakkal gerçekten bakkaldı, mekanlar bozulmuş mekanlar değildi, sabah akşamüstü olarak gösterilmiyordu. Ancak kurmacayı dışarı atarken çok farklı bir kurguyla karşımıza çıktığı açık.
Kameralı Adam
Vertov için söylediklerimizden fazlasını söylemek mümkünse de gerekli bulmuyorum. Adam kamerasını alır sabah evden çıkar. Akşama kadar kamerasını çalıştırır. Varolanı görür kamerası. Sonra makaralar montajlanır. Ortaya Kameralı Adam çıkar.
İki Farklı Makineleşme
Daha önce de belirttiğim gibi iki farklı makineleşmeyi yaşamıştır Dziga ve Charlie. Burada kabaca, ağzımıza sakız ettiğimiz fordizm' den bahselim. Vikipedi' ye başvurursak; “Geçen yüzyıl boyunca en baskın olarak kullanılan üretim yöntemidir. 1920'li yılların başında uygulamaya konan yöntem, vasıfsız işçilerin bir üretim bandı oluşturduğu, kitle üretimi ve kitle tüketimi üzerine kurulu bir sistemdir. Her bir işçi üretim bandında çok küçük ve vasıfsız bir işle görevlendiriliş olup, bütünün (yani üretilen ürünün) ne olduğu konusunda bilgisizdirler.” yanıtını alırız.
Fordizm' le birlikte işçi makinenin bir parçası olmuştur. Herhangi bir inisiyatifi bulunmayan parçalardan biri. Fakat bant tipi üretimimle aynı işgücüyle daha fazla üretim yapıldığı karşı çıkılamaz bir gerçek. Farklı makineleşmeleri yaşadılar önermesinde bahsettiğimiz pek bu durum sayılmaz. Sovyetlerde yapılan üretim de aynı biçimdeydi. Kameralı Adam' daki gülümseyen sigaracı kızımızın da görevi sigara paketlerini katlamaktan ibaretti.
Moment noktasını oluşturan etmeni alıntımızın son cümlesinde görüyoruz. Bütünün ne olduğu konusunda bilgisizdirler.
Sosyalizmi işçi sınıfı iktidarı,
kapitalizmi ise burjuvazinin iktidarı olarak kodlarsak biraz yol almış olacağız. Şöyle ki sosyalist
atılım döneminin insanları hangi bütünün parçalarını ürettiklerini ve kimlerin kullanacağını biliyor
lardı.Bu durum sosyalist iktidarı sağlamlaştırırken kapitalistler açısından işçilerin hangi bütünü yarattıklarını görmeleri kolektif güçlerinin farkına varmaları anlamı taşır ve bu kendi düzenle
rini tehlikeye atmalarıdır. Sonuç olarak ne ürettiklerini ne için ürettiklerini bilmeyen insanlar için sürekli vida sıkmak çalışmak değil işkence görmektir. Şarlo aklını bu işkence sırasında kaybetmiştir.
Sonuç olarak yıkım döneminin sanatçısı Chaplin yıkıcıları selamlarken inşa döneminin sanatçısı Vertov yapıcılara omuz vermiştir. Farklı makineleşme anlayışları da burada yatmaktadır.
Görüşmek Üzere...
